Schlangenfuß

Projekt ten zapoczątkowano ponad 10 lat temu, aby umożliwić ponową integrację uczniów, którzy odmawiali chodzenia do szkoły. Od 2007 r. programem objęci są wyłącznie uczniowie cierpiący z powodu fobii szkolnej, zaburzeń lękowych lub depresji. Jest to jedyny tego typu program w Austrii, a jego finansowanie zapewniają środki publiczne.

Grupy docelowe
Program Schlangenfuß jest skierowany do uczniów w wieku 11–15 lat, którzy cierpią z powodu fobii szkolnej, zaburzeń lękowych lub depresji. Większość uczniów przystępuje do programu w 6. lub 7. klasie nowej szkoły średniej (Neue Mittelschule). Do programu Schlangenfuß przystępują uczniowie, którzy wcześniej przez długi czas zmagali się z problemami i byli nieobecni w szkole (niektórzy przebywali w domu nawet przez rok). W zwykłej szkole nie mogliby oni otrzymać świadectwa ukończenia szkoły. Warunkiem wstępnym uczestnictwa w programie jest Kliniczna diagnoza fobii szkolnej, a wszyscy uczniowie poddają się leczeniu. Większość uczniów pochodzi z klasy średniej lub niższej. 43% uczestników programu to chłopcy, a 57% dziewczęta, przy czym zaledwie kilka procent pochodzi z rodzin migranckich. Zjawisko fobii szkolnej nie jest regularnie, systemowo monitorowane, dlatego też niewiele wiadomo na temat skali problemu. Wiedeński Szpital Ogólny (AKH) informuje o wzroście liczby osób młodych cierpiących na fobię szkolną.
Nauczyciele podchodzą z bardzo dużym zaangażowaniem i sumiennością do pracy z uczniami, do których trudno dotrzeć. W razie potrzeby podejmują się nawet odbierania uczniów z domu, aby mieć pewność, że dotrą oni do szkoły. Nauczyciele towarzyszą również uczniom, którzy boją się korzystać z transportu publicznego.
Niektórzy uczniowie nie są jednak w stanie uczestniczyć w programie Schlangenfuß. Wymagają oni opieki klinicznej, po zakończeniu której mogą wziąć udział w programie.
Główne cechy wsparcia i otoczenia instytucjonalnego
Jednym z głównych celów projektu jest reintegracja społeczna uczniów przez stosowanie podejść do nauczania, które wspierają umiejętności społeczne uczniów i rozwijanie przez nich poczucia własnej wartości. Nauczanie oparte na doświadczeniu odgrywa tu znaczną rolę, ponieważ ogranicza zaburzenia lękowe. Kolejnym zasadniczym celem jest pomoc uczniom w zdobyciu najpowszechniejszych kwalifikacji. Temu służy z kolei korzystanie z programu nauczania nowej szkoły średniej. Aby uniknąć stygmatyzacji, na świadectwach nie umieszcza się żadnych informacji dotyczących projektu. Dzięki temu uczestnictwo uczniów w programie Schlangenfuß nie jest oczywiste.
W programie Schlangenfuß przewiduje się ścisłą współpracę ze wszystkimi stronami (osobami lub instytucjami) zaangażowanymi w daną sprawę, np. z rodzicami, przedstawicielami zawodów medycznych, szpitalami psychiatrycznymi, służbami zajmującymi się młodzieżą i rodziną (MA 11), psychologami i terapeutami, doradcami zawodowymi i innymi ekspertami.
Jak już wspomniano, nauka w ramach projektu przebiega zgodnie z programem nauczania nowej szkoły średniej. Trzy razy w tygodniu uczniowie mają lekcje z podstawowych przedmiotów (języka niemieckiego, matematyki i języka angielskiego). Nauczanie przedmiotów dodatkowych odbywa się na zasadzie projektowej, a nauczyciele skupiają się bardziej na zagadnieniach, które pokrywają się z codziennym życiem i doświadczeniami uczniów. Zdecydowany nacisk kładzie się na metody pedagogiczne, które zaspokajają potrzeby uczniów, np. na pedagogikę konstruktywistyczną, uczenie się na zasadzie projektowej, pedagogikę empiryczną, otwarte metody nauczania i indywidualizację.
Małe grupy (2 grupy liczące po około 6 uczniów i 2 nauczycieli) ułatwiają udzielanie indywidualnego wsparcia i poświęcanie uwagi każdemu uczniowi. Ponadto uczniowie otrzymują wszelką profesjonalną pomoc, jakiej potrzebują, np. wsparcie terapeutyczne, odbieranie z domu przez nauczycieli itd.
W ostatnim roku szkolnym doradca zawodowy przygotowuje uczniów do rozpoczęcia życia zawodowego, zapewniając im indywidualne wsparcie raz w tygodniu. Wsparcie to obejmuje pisanie dokumentów aplikacyjnych, ćwiczenie rozmów kwalifikacyjnych i odwiedzanie potencjalnych pracodawców.
Główne czynniki sukcesu
Uczniowie doceniają indywidualne podejście osiągnięte dzięki małym grupom i bliską relację z nauczycielami. Nauczyciele poświęcają uczniom pełną uwagę i spędzają z nimi tyle czasu, ile potrzeba, aby uczniowie zrozumieli materiał. Nauczyciele skupiają się na mocnych stronach poszczególnych uczniów. Zajęcia są ukierunkowane na projekt i obejmują elementy pedagogiki empirycznej, takie jak zajęcia grupowe poza formalnym środowiskiem edukacyjnym (np. wspólne gotowanie lub zajęcia na świeżym powietrzu, np. wspinaczka), które mają na celu zwiększenie poczucia własnej wartości uczestników programu. Uczniowie odczuwają mniejszą presję niż w poprzednich szkołach i przeżywają mniejszy stres podczas egzaminów. Bardzo angażują się w naukę w szkole, co odzwierciedlają wysokie wskaźniki obecności, niskie wskaźniki wczesnego kończenia nauki i – jak powiedział jeden z uczniów – poczucie „rodzinnej” atmosfery. Dlatego też można uznać, że poziom zadowolenia uczniów jest wysoki.
Ścisła współpraca między osobami realizującymi program Schlangenfuß a wszystkimi innymi stronami zaangażowanymi w daną sprawę – zwłaszcza relacja z rodzicami – gwarantują, że uczniowie otrzymują wszelkie profesjonalne wsparcie, jakiego potrzebują, np. terapię. Poradnictwo zawodowe stanowi kolejny z głównych czynników sukcesu, ponieważ pozwala dobrze przygotować uczniów do rozpoczęcia nauki w szkole średniej II stopnia lub podjęcia pracy. Czynniki te odzwierciedlają dane z monitorowania: 76% uczniów ukończyło program z powodzeniem, a 24% wcześniej zrezygnowało z projektu.
22% uczniów, którzy ukończyli program, rozpoczęło naukę w szkole średniej II stopnia, 32% uczniów rozpoczęło przygotowanie zawodowe, a 22% uczestniczyło w dalszych zajęciach i szkoleniach.
Perspektywy dotyczące możliwości przenoszenia
Jeżeli chodzi o możliwość przenoszenia, istnieją pewne kluczowe elementy, które można by przyjąć w szkołach początkowych. Pierwszym z takich elementów jest interdyscyplinarność, która stanowi jeden z głównych czynników sukcesu programu Schlangenfuß. W szkołach należy stworzyć interdyscyplinarne zespoły ekspertów, które przejmą odpowiedzialność za zagrożonych uczniów i będą ściśle współpracowały nad poszczególnymi przypadkami. Praca takiego zespołu powinna obejmować spotkania, superwizje, interwencje i ścisłą współpracę z ekspertami zewnętrznymi. Kluczowe znaczenie ma również bliska, profesjonalna relacja rodziców ze szkołą. W niektórych przypadkach bardzo pomocne mogą okazać się nawet wizyty w domu ucznia.
Kolejny element stanowi profesjonalizacja nauczycieli. Należy ich uczulić na występowanie zjawiska fobii szkolnej; muszą oni przemyśleć swoje nastawienie do uczniów, których dotyczy ten problem, i być w stanie odpowiednio reagować. Kluczowe znaczenie ma nabywanie i rozwijanie tych umiejętności, postaw i kompetencji poprzez kształcenie i szkolenie.
Należy poprawić pewne warunki strukturalne, aby umożliwić intensywną pracę nad relacjami (główny czynnik sukcesu). Jednym z takich warunków jest zmniejszenie liczebności klas, co – jak pokazuje doświadczenie zdobyte w ramach programu Schlangenfuß – ma bardzo duże znaczenie. Należy wspierać również nauczenie grupowe, które wdrożono już w szkołach Neue Mittelschule. Zmiany te wymagają dodatkowych zasobów finansowych, przestrzennych i ludzkich.
Źródło: informacje pochodzą z publikacji Unii Europejskiej z 2013 r. Preventing early school leaving in Europe – lessons learned from second chance education.