Διδάγματα για τη διδασκαλία της ιστορίας από πολέμους του παρελθόντος στην Ευρώπη

Οδηγός (tutorial)
Χρόνος ανάγνωσης: 7 λεπτά
04.05.2022
0
0
0

Προσθήκη στα αγαπημένα Αφαίρεση από τα αγαπημένα

Image: PhotoBank / Adobe Stock

Σε περιόδους ένοπλης σύγκρουσης, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, το ζήτημα των ιστορικών αφηγήσεων και του τρόπου με τον οποίο διδάσκονται εξετάζεται εκ νέου από μια φρέσκια ματιά. Το παρόν άρθρο εξετάζει πώς οι καθηγητές της ιστορίας μπορούν να προσεγγίσουν τις διαμάχες και τις διαφορές μεταξύ των λαών, ώστε το θέμα να αποκτήσει ενδιαφέρον για όλους τους μαθητές.

Το 1954, στον απόηχο του β' παγκοσμίου πολέμου, η Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Σύμβαση κάλεσε τα μέλη της να καλλιεργήσουν την ενότητα μεταξύ των λαών μελετώντας τον πολιτισμό, τη γλώσσα και την ιστορία των άλλων.

Περίπου εβδομήντα πέντε αργότερα, η διδασκαλία της ιστορίας παραμένει πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς, των οποίων τα εθνικά προγράμματα σπουδών σε μεγάλο βαθμό αποτελούν «καθρέφτες της υπερηφάνειας και του πόνου όπου δίνεται έμφαση στα εθνικά πάθη και την εθνική υπερηφάνεια, ενώ η ζημιά που προκλήθηκε σε άλλους λαούς αμβλύνεται ή αποσιωπείται» (van der Leeuw). Ταυτόχρονα, κατανοούμε πλέον καλύτερα πώς πρέπει να εξελιχθεί το μάθημα, προκειμένου να ευδοκιμήσει σε —και να προωθήσει— ποικιλόμορφες και δημοκρατικές κοινωνίες.

Ορισμένες σημαντικές έννοιες στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνουν την ιστορική ενσυναίσθηση, την πολυπρισματικότητα, τις πολλαπλές ταυτότητες και τη συν-δημιουργία.

1. Ιστορική ενσυναίσθηση

Παρότι ο όρος μπορεί να παραπλανεί, η ιστορική ενσυναίσθηση δεν συνιστά τόσο συναισθηματική όσο αναλυτική πράξη. Σημαίνει «να έχουμε κατά νου ολόκληρες δομές ιδεών που δεν είναι δικές μας και με τις οποίες μπορεί κανείς να διαφωνεί βαθιά» (Ashby και Lee). Η ιστορική ενσυναίσθηση βοηθά, μεταξύ άλλων, τους μαθητές να μάθουν να ερευνούν, να αναπτύξουν ευθυκρισία και να αποκτήσουν επίγνωση της αμφισβήτησης.

Ένα πρακτικό παράδειγμα μας δίνει η μελέτη του Endacott το 2014, στην οποία δίδαξε τους μαθητές του το ιστορικό γεγονός της χρήσης της ατομικής βόμβας το 1945 από τον Χάρι Τρούμαν. Αφού παρουσίασε στους μαθητές πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις και άλλο υλικό, έθεσε ερωτήματα όπως: Όλος ο κόσμος πίστευε αυτά τα πράγματα εκείνη την εποχή ή υπήρχαν άνθρωποι και ομάδες που σκέφτονταν διαφορετικά; και Τι μαθαίνουμε από αυτήν την πηγή για τις αρχές, τις πεποιθήσεις, τις αξίες ή τις θέσεις του ιστορικού προσώπου;. Όσο προχωρούσε η μελέτη, οι μαθητές εξέταζαν αναλυτικότερα τις επιλογές του Τρούμαν.

2. Πολυπρισματικότητα

Πολυπρισματικότητα σημαίνει ότι δεν πιστεύουμε πως υπάρχει μια ενιαία ιστορική αλήθεια, αλλά μάλλον αρκετές πιθανές οπτικές γωνίες και ερμηνείες του παρελθόντος, που προέρχονται από διαφορετικές πηγές. Ασφαλώς, οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι όλες οι πηγές εξίσου έγκυρες και ότι δεν πρέπει να τις δεχόμαστε άκριτα, εφαρμόζοντας τεχνικές ελέγχου και απομυθοποίησης των γεγονότων.

Η έκδοση bilateral history education project in Cyprus (έργο διμερούς ιστορικής εκπαίδευσης στην Κύπρο) του Συμβουλίου της Ευρώπης προτείνει μια σχετική δραστηριότητα, στην οποία οι μαθητές καλούνται να πραγματοποιήσουν έρευνα σχετικά με το ιστορικό υπόβαθρο μιας υποθετικής ταινίας. Σε ένα από τα βήματα, πρέπει να αποφασίσουν πώς θα παρουσιάσουν τη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 και να δουν πώς μπορεί να αλλάξει η αφήγηση ανάλογα με την οπτική γωνία: για παράδειγμα, μέσα από τα μάτια της βασιλικής αυλής στην Ισπανία ή από τη σκοπιά του συμβούλου του Σουλτάνου.

3. Ταυτότητες

Η αξιοποίηση της ιστορικής εκπαίδευσης για την ταυτόχρονη ανάπτυξη της εθνικής και της ευρωπαϊκής ταυτότητας ενέχει δυσκολίες. Ωστόσο, καθίσταται όλο και πιο σαφές ότι οι άνθρωποι έχουν πολλαπλές, συνυπάρχουσες ταυτότητες.

Το φαινόμενο μπορεί να αναχθεί στη λεγόμενη «υβριδικότητα» ή αλλιώς στον «συμφυρμό» των πολιτισμών (Stockhammer). Διαφορετικές πτυχές των πολιτισμών μπορεί να συγχωνεύονται ή να συνυφαίνονται λόγω των συνεχιζόμενων κοινωνικών αλλαγών, των μετακινήσεων και της δραστηριότητας των λαών, αλλά και λόγω μεγαλύτερων αλλαγών: φυσικές καταστροφές, αποικισμός, εισβολές, και τεχνολογικές ή στρατιωτικές εξελίξεις.

Η χρήση των πολλαπλών «ταυτοτήτων» με τους μαθητές μπορεί να προωθήσει την κατανόηση του παραπάνω.

4. Συνδημιουργία νοήματος

Η κονστρουκτιβιστική φύση της ιστορίας επιτρέπει επίσης στους ανθρώπους να συν-δημιουργούν νόημα. Ορισμένες καλές πρακτικές περιλαμβάνουν:

σύνταξη συγκριτικού ή κοινού βιβλίου ιστορίας, όπως το βιβλίο The History of Europe του Delouche, συγκρότηση κοινών επιτροπών για τη σύνταξη γερμανικών-πολωνικών και γερμανικών-τσέχικων βιβλίων ιστορίας για τον β' παγκόσμιο πόλεμο από το ίδρυμα Georg-Eckert-Institut für Schulbuchforschung, ή αυτή τη δράση για την ένταξη της Ουκρανίας στα βιβλία ιστορίας άλλων χωρών,
έμφαση σε πτυχές του πολιτισμού που είναι κοινές, για παράδειγμα, σχολεία στη Βόρεια Ιρλανδία αναδεικνύουν μουσική, σύμβολα και εμβλήματα που ενστερνίζονται οι ενωτικές και εθνικιστικές κοινότητες,
διάλογος μεταξύ των μαθητών, ο οποίος είναι ο καλύτερος τρόπος για να συζητηθούν αμφιλεγόμενα θέματα, σύμφωνα με έρευνες σε εκπαιδευτικούς (Contested Histories in Public Spaces,
εργασία μέσω συμπράξεων, δηλαδή, καθηγητές που συνεργάζονται με μουσεία ή με μάρτυρες σύγχρονων ιστορικών γεγονότων, οικογένειες, δημόσια πρόσωπα από την κοινότητα ή αρχηγούς ομάδων νέων που ίσως έχουν ιστορίες να αφηγηθούν.

Η συν-δημιουργία μπορεί επίσης να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να εμπλέξουν τους γονείς, να υπερβούν όρια και να αγγίξουν πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που ειδάλλως θα απέφευγαν.

Το παρόν άρθρο βασίστηκε στα παρακάτω: